Li welatê me yê xweş û geş, em her sal bi germahiyeke bêhempa re rû bi rû dimînin. Ev germahî, ne tenê tiştekî wisa ye ku em di laşê xwe de hîs dikin, ew di heman demê de wekî lehiyeke nepenî ye ku hemû jiyana me dagir dike. Ji zarokên ku di hewşan de dilîzin bigire heta kalên ku li ber siya daran rûniştine, ji cotkarên ku li nav zeviyên li bin germa havînê dixebitin bigire heta karkerên ku di fabrîqeyên germ de kar dikin, her kes bi awayekî vê germahiyê dijî û hîs dike. Lê gelo hûn tu carî fikirîne ka ev germahî çiqas bandorê li ser jiyan, hest û tevgerên me dike?
Gelo hûn tu carî fikirîne ka çima di rojên germ de hûn zûtir aciz dibin? An jî çima havînê hûn hest dikin ku hêza we kêm dibe û hûn nikarin baş bixebitin? Ev ne tenê hestên we ne; ev rastiyek e ku tesirê li ser hereket û tevgerên me yên rojane û ser da jî li ser laş û mejiyên me dike.
Li Ameda ku havîn wekî agirê dojehê ye, em bi awayekî taybet vê yekê dijîn. Dema ku tîrêjên rojê yên germ li kuçe û kolanên me dikevin, jiyan hêdî hêdî dest bi guherînê dike. Zarok êdî naxwazin derkevin derve û bilîzin, mezin jî êdî nema dixwazin bi saetan li ber dikanên xwe rûnin û sohbetê bikin.
Lêbelê, pêşiyên me sed sal in ligel vê germahiyê dijîn û wan stratejiyên xwe yên taybet bi pêş xistine. Yek ji van jî “bindarûk/bersihk” e. “bindarûk/bersihk” tiştekî balkêş e ku piştî nîvro, dema ku germahiya rojê hinek kêm dibe, xelk qesta ber siyên daran dike û di şaneşînên xwe da rûdinên. Di vê demê de, xelk doşek û xalîçeyên xwe derdixin derve, li cihekî hênik, wekî hewşa malê yan jî li ber deriyê malê rûdinin. Ev ne tenê demeke hênikbûnê ye, lê di heman demê de bûyereke civakî ye jî. Malbat, cîran û heval li hev dicivin, bi hev re rûdinin, sohbetê dikin, çayê vedixwin û carinan şîvê jî bi hev re dixwin. Gelo we tu carî bala xwe dayê ka çima piştî roj çû ava, jiyan li taxa we dest pê dike? Ev ne tesaduf e. Ev adetekî kevn e ku dihêle em ji germahiya rojê birevin, di hênikahiya şevê de bêhna xwe vedin û di heman demê de têkiliyên xwe yên civakî biparêzin û xurt bikin. Bi vî awayî, “bindarûk/bersihk” ne tenê stratejiyek e li hember germahiyê, lê herwiha rêyeke girîng e ji bo parastina çand û hevgirtina civakî jî.
Wekî din jî divê em ji bîr nekin ku germahî ne tenê pirsgirêkeke fizîkî ye. Ew dikare bibe sedema guherînên mezin di têkiliyên me de jî. Di rojên herî germ de, hûn dikarin bibînin ka çawa mirov zûtir hêrs dibin û hev diqeherînin û naxwazin li ber hev bidin. Ev yek dibe sedema pirsgirêkên mezin di nav tekiliyen malbat, şexs û cîranan de.
Gelo em dikarin çi bikin ji bo ku tesîra germê kêm bikin? Ma em ê her tim li ber vê germahiyê bêçare bimînin? Na! Em dikarin gelek tiştan bikin.
Bo nimûne:
1. Ava xwe vexwin! Ev ne tenê peşniyareke sade ye lê rastiyeke zanistî ye. Lêkolînan nîşan daye ku kemasiya avê ya ji laş, heta bi qasî 1-2% jî, dikare bibe sedema kêmbûna hişmendî û kapasîteya fîzîkî (Riebl & Davy, 2013). Di germahiyê de, laşê me bi rêya xwêdanê, avê winda dike da ku xwe hênik bike. Ger em vê avê venexwin, ev dikare bibe sedema dehydrationê, ku dikare bibe sedema serêş, westiyan û heta ji xwe çûnê jî. Lêkolîneke li ser karkerên çandiniyê nîşan daye ku vexwarina avê ya birêkûpêk, karîgeriya wan a xebatê bi qasî 12% zêde dike (Flouris et al., 2018).
2. Rêzê li xwe bigirin! Ev peşniyar, li ser bingeha têgihiştina bandora germahiyê ya li ser mejî û laş e. Lêkolînan nîşan daye ku germahiya zêde dikare bibe sedema “stress termîk”, ku bandorê li ser fonksiyonên mejî dike. Ev yek bi taybetî bandor li ser qabiliyeta me ya biryardayînê û kontrolkirina hestan dike (Gaoua, 2010). Dema ku hûn hest dikin westiyayî ne, ev tê wateyê ku laşê we hewceyî bi bêhnvedanê heye, ji ber wê jî divê hûn wê gavê bisekinin û behna xwe vedin. Lêkolîneke li ser karkerên avahîsaziyê nîşan daye ku bêhnvedanên kurt ên di navbera xebatê de, ne tenê xetereya nexweşiyên têkildarî germahiyê kêm dike, lê herwiha berhemdariyê jî zêde dike (Yi & Chan, 2017).
3. Bi hev re bin! Ev peşniyar, di demên zehmet de li ser bingeha têgihiştina girîngiya piştgiriya civakî xwe derdikeve holê. Lêkolînan nîşan daye ku piştgiriya civakî dikare bibe alîkar ji bo kêmkirina stresê û baştirkirina tenduristiya derûnî (Ozbay et al., 2007). Wexta germahî zêde ye, piştgirî û hevgirtina di navbera mirovan da dibe alîkar ji bo naskirina nîşaneyên nexweşiyên têkildarî germahiyê û mudaxeleya zû. Lêkolîneke li ser bandora germahiyê ya li ser kalemeran, nîşan daye ku kesên têkiliyên wan ên civakî xurt in, kêmtir rastî pirsgirêkên tenduristiyê tên di demên germahiyê de (Klinenberg, 2015).
4. Adetên xwe yên kevn ji bîr nekin! Ev peşniyar li ser bingeha nirxandina zanistî û kevneşopiyên çandî ye. “bindarûk/bersihk” mînakeke baş e ji bo adaptasyona çandî ya li hember şertên hawirdorê. Lêkolînan nîşan daye ku adaptasyonên çandî yên bi vî rengî dikarin bibin alîkar ji bo kêmkirina bandora neyînî ya germahiyê (Mathee et al., 2010). Ev adet ne tenê dihêle ku mirov ji germahiya rojê dûr bikevin, lê herwiha derfetê dide bo pêşxistina têkiliyên civakî, ku wekî me di xala sêyemîn de dît, dikare bibe alîkar ji bo tenduristiya derûnî. Lêkolîneke li ser civakên tradisyonel ên li herêmên germ, nîşan daye ku wan bi rêya adetên bi vî rengî, kariye xwe li hemberî germahiyê adapte bikin û jiyaneke saxlem bidomînin (Heerwagen, 2012).
Di dawiyê de, divê em ji bîr nekin ku germahî dikare bibe sedema guherînên mezin di civaka me de. Lê bi hişyarî û lihevhatinê, em dikarin vê demê bikin derfetek ji bo pêşxistina têkiliyên xwe û xurtkirina civaka xwe.
Di encamê de, germahî ne tenê rewşeke hewayê ye, ew hêzek e ku dikare civakê biguherîne. Lê belê, em ne bêçare ne. Bi zanebûn, hevkarî û bikaranîna şêwazên kevneşopî yên pêşiyên xwe, em dikarin ne tenê li hemberî germahiyê bisekinin, lê herwiha wê bikin çavkaniya hêzeke nû. Bi vî awayî, em ê karibin li hember her cure germahiyê, çi ya xwezayî be çi ya civakî be, bi hev re bisekinin û civakeke xurttir ava bikin.
Heke we di vê kelekela havînê de hemû nivîs xwendibe û hûn hatibin heta dawîyê helal be ji we re:)
Çavkanî:
Flouris, A. D., Ioannou, L. G., Dinas, P. C., Mantzios, K., Gkiata, P., Gkikas, G., … & Mekjavic, I. B. (2018). Prolonged work in extreme heat: Vicious circle between hydration and work ability. Temperature, 5(3), 202-204.
Gaoua, N. (2010). Cognitive function in hot environments: a question of methodology. Scandinavian Journal of Medicine & Science in Sports, 20, 60-70.
Heerwagen, J. (2012). Investing in people: The social benefits of sustainable design. Rethinking Sustainable Construction. Sarasota, FL.
Klinenberg, E. (2015). Heat wave: A social autopsy of disaster in Chicago. University of Chicago Press.
Mathee, A., Oba, J., & Rose, A. (2010). Climate change impacts on working people (the HOTHAPS initiative): findings of the South African pilot study. Global Health Action, 3(1), 5612.
Ozbay, F., Johnson, D. C., Dimoulas, E., Morgan, C. A., Charney, D., & Southwick, S. (2007). Social support and resilience to stress: from neurobiology to clinical practice. Psychiatry (Edgmont), 4(5), 35.
Riebl, S. K., & Davy, B. M. (2013). The hydration equation: Update on water balance and cognitive performance. ACSMs Health Fit J, 17(6), 21-28.
Yi, W., & Chan, A. P. (2017). Effects of heat stress on construction labor productivity in Hong Kong: A case study of rebar workers. International Journal of Environmental Research and Public Health, 14(9), 1055.
