Weşangerî jî çalakiyeke bazirganî ye, loma hewce dike ew berhemên xwe bi her rêyî pêşkêşî xwîneran bikin ku xwendevan jî bikirên wan in. Şaşiyek di bazarkirina berheman de nîn e û pêwîst e hem xweşanxane hem jî nivîskar ji xebata xwe ji aliyê darayî ve sûdmend bibin û piyaseya pirtûk, berhem û her cure çalakiyên bi kurdî geş bibe, ew jî bedêla keda xwe wergirin û bistînin.
***
Ji bo berhemek bikeve rojeva xwîneran û bê xwendin, gelek sedem hene. Elbet qesta me ya ji vê gotinê, bi piranî ji bo berhema wan nivîskarên nenaskirî ye, ew ên hîn haya girseya xwîneran ji wan nîn e. Ew ên naskirî, ew ên girseya wan, hezkirî û şopînerên wan çêbûne, bi qasî yên din pêwîstiya wan bi pêhisandina berhema wan tune be jî, lê dîsan hewcehî bi danasîn, reklam û tiştên din heye da agahî ji weşandina berhemê çêbe û ew bê zanîn.
Mirov dikare bipirse bê ka serê pêşî nivîskar bi berhema xwe yan jî berhem bi nivîskarê xwe tê naskirin? An jî kî bi kê tê zanîn û nasîn? Bi ya min di serî de berhem afirînerê xwe dide nasîn û ew bi saya wê navdar dibe, di warê xwe de dibe markayek. Piştî ew kes di warê xwe de, di warê afirîneriya xwe de navdayî bû, têra xwe hat naskirin bi şûn de, girseyeke xwîneran jê re çêdibe, rê li ber berhemê jî xweş dibe û dikeve rojeva rexnegiran bi xwe jî.
Îcar em bifikirin eger nivîskar nenaskirî be, populer nebûbe, haya derdorên eleqedar jê nebe, ji bo hisîna ji wan û berhema wan gelek faktor dikevin dewrê. Wekî weşanxane û weşanger, edîtor, danasîn, reklam, rojên îmzayan, panel û hwd. Mesela der heqê berhemê de roleke diyarker û kartêker a weşanxane û weşanger heye. Eger ew naskirî bin û berhema ji aliyê wan weşanên xwedî marka ve hatibe çapkirin û weşandin, yekser bi xwîner re ji bo wê berhemê baweriyekê çêdike. Heta edîtor, ku ew wek şirîkê nivîskar jî tê qebûlkirin, dike bala xwîneran li berhemê bê kişandin. Ev gişt pêkerên giring ên di leha berheman û heta nivîskaran de ne.
Navê berhemê, berg û grafîk, nivîsara li berga paşîn a ku puxteya wê dide nîşandan yan jî di heqê wê de ye, fikirekê çêdike, heta pûnto û karakterên herfan bi xwe jî hîkarî lê dikin. Teşe û naverok, bi gotina din zerf û mezrûf jî divê neyên jibîrkirin. Çendî ya esas naverok be jî, lê teşe ambalaja berhemê ye û dike ew çav bide û bifire nava dilan.
Ez bi xwe nirx bi sêwirana berhemê, grafîk û rûpelsaziya wê jî didim. Ew berhemên ku ji van aliyan ve bi awayekî serkeftî hatine amadekirin, xwendinê hêsan û xweş dikin. Xîtabê li hesta estetîkê, li ya çav jî dikin: Wekî gotina çav dibîne dil dihebîne li mirov diqewime. Rûpelên ji nivîsaran mişt, nivîsarên di nav hev de, hindikbûna valahiya di navbera rêzan de, pûntoyên biçûk û karakterên hatine hilbijartin jî eger ne minasib in, ew jî xwîner ji xwendinê sar û çavtirsî dikin û wan diwestîne. Ji lew re rûpel divê xwendinbar bin. Dîsan qada nivîsarê, valahiyên li jêr û jêra wê hatine hiştin û nemaza valahiyên li aliyê sirta pirtûkê pir giring in. Eger ew valahiyên ji aliyê hundirê pirtûkê ve hindik bin dîsan ji xwendinê re dibin asteng, her wiha dibin sedema ku cizûbenda wê hev berdin û rûpelên wê ji hev de bikevin. Ev jî ne bi dilê xwendevanan e.
Hin weşanxaneyên me hene nemaze di van çend salên dawî de, di van waran de karên xwe baş û bi awayekî profesyonel dikin. Tevgerîna bi vî awayî hem tesîreke baş li kirîna berhemên wan, hem li nasîna nivîsakaran hem jî li ziman û bazara berhemên kurdî dike. Her wiha ev helwest, rêzgirtina li xwîneran e jî. Li şûna hema tenê ew rexne li eleqeya xwînerên kurdî bikin, divê di war û qada xwe de ew bi berpirsane tev bigerin, karên xwe baş bikin û bi rêyên cur bi cur jî xebat û berhemên xwe derxin pêş, girseya xwe ya armanckirî jî ji wan agahdar bikin.
Ne ku rexneyên min li van weşanxaneyan jî nîn e. Bi taybetî der heqê ziman û rastnivîsînê de kêmasiyên wan pir in û vekîta her berhema ji nav weşanên wan derçûye jî, hev nagirin. Bi ya min ev jî nîşana nebûna redaktorên wan ên pispor in, ew ên di warê xwe de têra xwe negihîştî ne. Ji meseleya rastnivîsê jî mebesta me hebûna kêşeyên beloq in. Ji lew re hin mijarên ku hîn li ser wan lihevkirineke tam çênebûye hene, ev jî ji ber nebûna standardeke me ya rastnivîsînê ye û divê em vê yekê jî paşguh nekin.
Em careke din bi aşkerayî bibêjin, ew ên berhemekê didin naskirin, dikin bawerî bi wê bê û bikeve rojeva mirovan jî weşanxane û edîtor in. Çawan me di serî de jî got, ew ê berhemê diedilîne, ji kil û kêmasiyan paqij dike, reng û rûçik dide berhemê edîtor e. Loma rola wan di vî warî de zêde ye. Her wisan weşanxane hem bi grafîk û sêwirana bergê hem jî bi mîzanpaja xwe berhemê berceste û berbiçav dike, bi çalakiyên ji hev cuda yên ji bo danasîna berhem û nivîskaran jî qadê li wan vedike û bergehê jî li wan fireh dike.
Di destpêka salên notî de berhemên bi kurdî, bi taybetî yên bi tîpên latînî li Bakur pir kêm bûn. Loma jî wekî kesê li her xwarinê naboyîne û bi nişmîtî nêzikatî di wan nade, çi berhema bi kurdî biketa berdestê min, min ew bernedida û dixwend. Lê niha ne wisan im. Ji xeynî yên têkildarî warê min, ez êdî ji bo xwendinê berheman hildibijêrim. Şikir berhemên bi kurdî zêde bûne û jixwe ez pê re nagihîjim her berhemê bixwînim. Loma ez jî bi hilbijêrînerî tev digerim. Carinan jî ji ber mijarên vekîtê yên beloq berhem zorê li min dike da ez devê wê bigirim. Lê ez di ber xwe didim û nahêlim ew deriyê xwe li min rade. Li aliyê din, ez bala xwe didim her aliyê berhemê, heta eger weşanxane nenas be, li kunyeya wê jî dinêrim. Lê gava weşanxane nas be, zêde hewce bi detayên li ser wê nabînim. Gava nivîskar nenas be, referans weşanxane ye û mirov der heqê hêjabûn û kalîteya berhemê de baweriya xwe bi wê tîne.
Weşangerî jî çalakiyeke bazirganî ye, loma hewce dike ew berhemên xwe bi her rêyî pêşkêşî xwîneran bikin ku xwendevan jî bikirên wan in. Şaşiyek di bazarkirina berheman de nîn e û pêwîst e hem xweşanxane hem jî nivîskar ji xebata xwe ji aliyê darayî ve sûdmend bibin û piyaseya pirtûk, berhem û her cure çalakiyên bi kurdî geş bibe, ew jî bedêla keda xwe wergirin û bistînin.
Eger em tenê ji bo berhemên nivîskî bibêjin; xwendin têrkirina mêjî ye, hildana zewqê ya ji berhemê ye. Xweşikî û ciwaniya berhemê jî têrkirina çav û xîtabkirina li hesta estetîkê ya çav e.
