Sînordarkirina her tiştî taybetmendiyeke serdestan e

04/03/2024

Kibr û karakterê serdestan naguhere. Danîna sînor û tixûban xûyê wan e. Ji ber a giring hebûn û ramana wan e, yên din jî hewce ye li gorî daxwazên wan di nav sînorê diyarkirî de bijîn. Dilşadiya wan eger li ser dilneşadiya hinekî din be jî, ji wan re hîç ne xem e.

***

Kurd ji ber kul û birîna xwe ya zimanî dinalin, gazinan ji xwe û serdestan dikin ku zimanê kurdî wekî berfa li ber baranê dihele. Ji kêmbûna rêjeya axiftina bi kurdî ya di navbera nifşan de û ji têkçûna zimanî behs dikin, lê kesin hene îcar ji xuyabarbûna vî zimanî, ji daxwaza maf û azadiyên vî zimanî xwe nerazî dikin û xemeke din dixwin. Ne em ji kirinên wan razî ne, ne jî ew ji daxwaz û bertekên me yên li sepanên siyaseta wan a asîmileker. De were bi cilên canê xwe nekeve, de were xwe li nebihîstin û aciziya wan dayne û dengê xwe neke. De were ji van kesan re qet tiştekî nebêje bê çawan duh wan ji xwe re digot “mezlûm”ên sîstemê, lê îroj ketine şûna “zalim”ên xwe yên berê.

 Ayşe Bohurler, ku yek ji damezirînera AKP’yê û niha parlamentera wê ye, bi boneya 21’ê Sibatê Roja Zimanê Dayikê li ser platforma X’ê parevekirinek kir. Bohurler bi mitedeyîniya xwe û bi hesasetiya xwe ya dînî jî tê zanîn. Wê ji derî zimanê tirkî, ji zimanên din re sînorek danî û got “Ji bo neteweyek were ba hev û mişterekên esxerî bên afirandin, yek ji parçeyên herî bingehîn jî ziman e. Nabe bê fikirkirin ku Fransa bêyî fransizî, îngiltere jî bêyî îngilîzî hebe. Ji ber ew xala me ya hevpar e, divê em ji jiyana karî heta bi jiyana perwerdeyê, ji jiyana civakî heta bi îdareya gelemperî (amê) hişk bi tirkî bigirin. Tu mafekî me nîn e em têkilî bi zimanê dayikê yê yekî bikin ku ew di nav mala xwe de pê dipeyive, lê em dê ji wan kesên fizûlî re meydanê nehêlin ku îdia dikin bêyî zimanê me yê fermî yê hevpar hebe jî netewe û dewlet dê bikarîn hebûna xwe bidomînin, ku niyeta wan felckirina milet û dewletê ye.”

Gelo ka çi cudahiya van fikiran û vê helwestê ji yên kemalîstan û statukoparêz heye? Nîn e, zêhniyet eynî ye. Xwedêgiravî qedexe nake û di dilê xwe de jî litifkar û “mafparêz” e jî. Lê xwedî sînor e, xetên wê yên sor ên tênebihur hene. Sînor jî tenê bi nava malê daniye. Yanî maf jî, zimanekî hepskirî ye. Baş e, wekî berê negotiye “welatîno li her derê bi tirkî bipeyivin.” Ji bo berdewama hebûn û şadiya xwe ya serdestiyê, têbihurînê ji yên nejixwe dixwaze. Tiştê ji xwe re heq dibîne, ji yên din re nabîne, tiştê ji xwe re sedema berdewamiya hebûna xwe dibîne, ji bo yên din nabîne, tew bi ser de wan ji xwe re talûke jî dihesibîne.

Ez tim dibêjim eger mirov bixwaze rûçikê bera yên kesan bibîne, niyeta wan a di dilî de bizane, wan ne li mixalefetê lê divê mirov wan li desthilatê bibîne. Ji bo ew bibin miktedîr û kara, tim ji heqiyê, ji rastiyê behs dikin. Li gorî dilê her kesî lê dixin, xweşekiyan dikin û dilan xweş jî dikin. Elbet ev yek heta karê wan bi mirovan biqede didome, piştî digihîjin mexseda xwe ew rûpoşa li ser rûyê wan dikeve, ya di dilê wan de tam aşkera dibe. 

Me got ev kes qaşo dîndar e, lê di meseleya zimanî de qet guh nade ayeta Quranê ya der heqê zimanan de jî. Domandina asîmilasyonê diparêze, pirrengî û çeşîdiyê na, lê ji bo pergala heyî tekperestiyê, feraseta monîstiyê li mirovan ferz dike. Eger mirov li dijî daxwaza pirzimaniyê rabe, nehêle zimanên din di warên perwerde û xizmetên gelemperî de bên bikaranîn, nexwe navê vê yekê ne helandin, pişaftin û asîmîlasyon e, îcar çi ye? Ma ev ne xwastina dewamkirina pergala berê û qebûlnekirina mafan e? Ne li çarşî, bazar, daîreyên dewletê û li qada perwerdeyê, bi kurtasî ne li her derê fermî lê tenê azadiya bikaranîna zimanekî ya li nava malê çi qencî û litifek e. Eger zimanek hepsî nav malê bibe, ne dûr e fatihayek li serê bê xwendin. A rewa tê dîtin ev e.

 Berê kurd nebûn, ew tirkên çiyayî bûn, zimanê wan jî jixwe ne tu ziman bû. Zimanekî col bû ku ji erebî, farisî û tirkî pêk hatibû. Kurdan bi têkoşîn û berxwedana xwe ev feraset têk birin û nema roj bi bêjingê bê veşartin. Îcar feraseteke din a heman desthilatê xwe da der ku kurdî ne zimanekî şaristaniyê ye, loma nabe pê perwerde bê kirin û ew bibe zimanekî xwedan statu yan jî zimanekî fermî. Li gorî wan kurdî zimanekî bêkêr e, ne zanist pê tê kirin, ne perwerde, werin hişk bi tirkî bigirin, pê perwerde bibin, pê biaxivin û bextewer bibin. Ji lew re di kurdî de nan jî nîn e, tirkî dê hem zikî têr bike hem jî kes pê dibin medenî.

Ev kes li hundir behsa tekîtiya di her warî de dikin û ji gel û neteweyên din dixwazin dev ji xwebûn û nasnameya xwe berdin, di her tiştên xwe de bibihurin. Lê belê li derve, ji welatên din ji bo tirkên li wir daxwaza perwerdeya bi zimanê tirkî dikin, dibêjin asîmîlasyon sûcekî li dijî mirovahiyê ye û nizanim çi û çi. Her tişt ji bo wan heq e û ziman ji bo wan sedema pêkhatina neteweyê û berdewamiya tirkbûna wan e. Herçî yên bindest in, ew ên ku ne ji nijada wan û di bin serweriya wan de dijîn, hewce ye di nav sînorên diyarkirî de bimînin û zêdegaviyan nekin, divê ji rewşa heyî jî memnûn û kêfxweş bin.

Kibr û karakterê serdestan naguhere. Danîna sînor û tixûban xûyê wan e. Ji ber a giring hebûn û ramana wan e, yên din jî hewce ye li gorî daxwazên wan di nav sînorê diyarkirî de bijîn. Dilşadiya wan eger li ser dilneşadiya hinekî din be jî, ji wan re hîç ne xem e.

Ferqa wan ji hev tune ye. Çi kemalîst, çi dîndar, çi neteweperest, nizanim çi û heta piraniya çepgirên wan jî wekî hev in. Eger dabaş bibe maf û azadiya gelê kurd, tev dibin yek û bi yek dengî dibêjin bila kurd dêya xwe nebîne, bila kurd qet mirad bi mexseda xwe nekin û aqûbeta wan jî tu car çênebe.

Gotina xwişk û biratiyê, heq û hiqûk, edalet û mexdûriyetê ji ser zimanê wan nedihatin xwarê. Aşkera bû ku ev rabêjiya wan sexte ye, ji bo xapandin û nixamtina rastiyan e. Gava raye dikeve destê wan, dikin mirov xweziya xwe bi yên berî wan bîne.

Kum ketiye keçelî derketiye, bi gotina din kum ketiye serê zelût wa ye tazî ye. Avê delava xwe dîtiye û rim jî di têran de venaşire. Êdî kes ne bi wan gotinan, ne bi wan sedem û hincetan û ne jî bi tiştik miştikên beredayî dixape. Xwediyê heq bi ser heqê xwe ve bûye, serê malê xwe qefaltiye û hişyarî jî çêbûye. 

Eger gelek, neteweyek hebe bi maf û azadiyên xwe, bi ziman û pêdiviyên nasnameya xwe heye. Tu tiştek heta bi hetayê li ser kewna xwe jî namîne.


Botan Times hewceyî piştgirîya te ye, bi 3 Dolaran (100 TL) bibe abone da em li ser pêyan bimînin


Zana Farqînî

Zana Farqînî, di sala 1967’an de li Farqîna Amedê hatiye dinyayê. Dibistana seretayî û ya navîn li Farqînê, lîse û zanîngeh jî li Zanîngeha Stenbolê (beşa civaknasî) xwendine. Mastera xwe jî li ser Çand û Zimanê Kurdî li Enstîtuya Zimanên Zindî yên Tirkiyeyê ya Zanîngeha Artûkluyê ya Mêrdînê kiriye.

Ew yek ji avakarê Koma Çiya ya muzîkê ye û li gel komê jî di kaseta pêşîn a bi navê “Rozerîn” de wek stranbêj cih girtiye.

Cara pêşîn di kovara Rewşenê ya Navenda Çanda Mezopotamyayê de gav avêtiye nav qada weşangeriya kurdî û di vê kovarê de jî di desteya karê nivîsaran de cih girtiye. Paşê di rojnameya hefteyî Welat de wek redaktor û nûçegihan xebitiye. Piştre di derxistina Welatê Me de cih girtiye û bûye Berpirsê Karê Nivîsaran ê pêşîn û dûre jî bûye Gerînendeyê Giştî yê Weşanê yê vê rojnameyê. Piştî girtina wê, îcar di derxistina Azadiya Welat cih stendiye û bûye Gerînendeyê Giştî yê Weşanê yê pêşîn ê vê rojnameyê.

Ji sala 1997’an heta 2008’an çend dewran di Desteya Kargêriya Enstîtuya Kurdî ya Stenbolê de cih girtiye û li Enstîtuyê serokatiya Beşa Ziman jî kiriye. Devrekê jî (2011-2013) serokatiya Enstîtuya kurdî ya Stenbolê kiriye. Her wiha Farqînî xelatgirê pêşîn ê Xelata Zimanê Kurdî ya Feqî Huseyn Sagniç e ku ji aliyê heman Enstîtuyê ve di sala 2005’an de hatiye lidarxistin.

Yek ji avakarê Weqfa Mezopotamyayê û endamê Heyeta Miteweliyan a vê weqfê ye. Di gelek kovar, rojname û mecrayên dîjîtal de bi giranî li ser zimanê kurdî di warên cur bi cur de gotar û nivîsarên wî hatine weşandin.

Berhemên wî:

Ferhenga Tirkî-Kurdî
Ferhenga Kurdî-Tirkî
Ferhenga Kurdî Tirkî – Tirkî Kurdî
Lêker û Rastnivîsîna Wan (Ji Aliyê Binyatî ve)
Xebatên kolektîf

Em Zimanê Kurdî Binasin
Muzîka Sarayê ya Kurdî
Ji bo Rastnivîsînê Ferhenga Kurdî (Kurmancî) – Tirkî
Rêbera Rastnivîsînê
Wergerên wî yên ji zimanê tirkî:
Mamosteyê Sêyemîn Xanî
Rastiyên Destana Memê Alan
Xanî û Newroz
Xanî û Memzayên Wî

Te ev dîtıne?

Tesîra Duzimaniyê li ser zarokan

Lêkolîn û tecrûbeyên klînîkî nîşan didin ku zarokên duzimanî, di pêşerojê de,

Notên Hefteyê: Parçe yî yan Bitûn?!

I. Dê li te vegerim! Em di serdema ragihandinê da ne. Lê

Warê Bav û Kalan û Rihê Serdestan

Salekê ligel çend akademîsyenan min seredana Cizîrê kir. Piraniya akademîsyenan tirk bûn