Li nav me çanda pesindanê, lêxistina li çepikan û veşartina eybikên ên ji me, di rewacê de ye. Em, ji bo yên ji xwe eybveşêr in, ên ne ji me bin em bi hêsanî wan û karên wan li pêş çavan reş dikin. Em yan dibêjin filan kes an tişt pir baş e yan jî pir xerab e. Her tişt ji me re yan reş e yan spî ye. Vebijêrkeke din nîn e. Yan îfrat e yan tefrît e.
***
Hin têgih û term hene ku bi rastî jî bi awayekî şaş li nav me belav bûne yan jî der heqê wan de têgihîştineke şaş çêbûye û ji mehneya xwe ya rast averê bûne. Yek ji van gotinan jî rexne ye. Berî ez behsa çanda rexnekirinê ya li nav me bikim, hez dikim pêşî ji pênaseya rexneyê dest pê bikim da hem mijar hem jî mexseda me ronîtir bibe. Eger bi awayekî puxteyî bê gotin; rexne vekolîna li ser mirov, berhem û mijarekê ye ku bi mebesta nîşandana aliyên wan ên rast û şaş tê kirin. Lê mixabin em bi piranî wisan jê fehm nakin, em bi çavekî wisan lê dinêrin wekî ew tiştekî ji bo reşkirinê be. Lê rexne her cure şirove ye ku der heqê aliyên tiştekî de agahiyan dide me û me bi pêş de dibe. Loma ew peyveke têkildarî şirovekirin û vekolînê ye jî.
Her mijar û her kes dibe bibin mijara rexneyê. Tu tişt ji rexnekirinê ne êrî û bêrî ye. Îcar hem aliyên erênî hem jî aliyên neyînî yên rexneyê hene. Lê belê armanca sereke û ya pêşî ya rexneyê nîşandana rêyê ye, bi gotineke din ew rênîşander e.
Wek helwest tu kes mîna ne li dijî rexneyê be dixuye. Lê taybetmendiyeke me heye ku em hînî rexnekirina serdestê xwe bûne. Gava em berê tîrên rexneyên xwe didin xwe, rexneyê li xwe, li kir û kirinên xwe digirin, em tehemul nakin û ji cihê xwe hildipetikin. Wan wekî çêr û dijûnan dibînin. Hal we ye rexne çandek e û ew ji bo bipêşxistin û geşepêdanê ye.
Îcar tiştê mirov qîmetî nedê û jê hêvî neke, ne gazinan jê dike ne jî xwe diêşîne da rexneyan lê bigire. Rexnegir jî dizane gava kesekî, tevgerekê yan jî berhemekê rexne bike dê cira wî ne xweş be, dê ew bi kesan tehl be. Loma pêşiyên me gotiye cira rastan ne xweş e, rastgo jî tehlo ne. Ev rewş ji bo rexnegiran jî wisan e. Dost û hezkiriyên wan kêm, heznekirî û neyarên wan jî zêde ne.
Bi 100TLyan (3 Dolar) bibe abone. Ji bo medyaya Kurdî ya serbixwe #MeTuHeyî, heger ji te neyê 100 TLyan bidî, her tişt ji bo te belaş e lê heger tu bikarî heqê keda Kurdî bidî kerem bike bibe abone.
Banekî û xûyekî me yê din jî heye, em zû bi zû wî naterikînin. Gava fikirek tê rojevê, yan jî dabaş li ser tiştekî be, bi awayekî teorîk hema bibêje em gişt bi hêsanî wê diparêzin, lê belê gava mesele tê ser pêkanîna wê ramanê, pê re helwesta me diguhere, em xwe qayîl nakin û çivan didin xwe. A wê gava rûçikê me jî aşkera dibe. Loma ya esas ne gotin, kirin e, ya diyarker ne diyarkirina ramanê, pêkanîna wê ye.
Rexnekirina herî zor jî ew e ku mirov li xwe, li taxa xwe dike. Tavilê bertekeke wisan tê nîşandan û tê gotin ne dema wê ye, niyetxerab pir in, dê bi mehne bigerînin, dê ziyanê bigihînin me û doza me. Dibêjin erê em rexneyan bikin, lê di nav xwe de bikin. Bila xêrnexwaz bi me nehisin, bila aqûbeta me xera nebe, paşê em bînin rojevê û hwd.
Heta niha me gelek tiştên xwe wiha taloq kirine, lê tişt carinan hewce ye germegerm nîqaş li ser wan bên kirin. Bindoşekkirin, paşguhkirin an jî gîrokirina gelş û kêşeyan ne çare ye. Av di golan de çi qas bimîne ew qas genî dibe. Her tişt di wextê xwe de, gava tê rojevê neyê kirin, gava mijar sar bû êdî çi bê kirin jî kêm dimîne. De xwezî wisan bûya, paşê jî ji bo çareserkirinê li ser wan meseleyan nîqaş bihatina kirin û hewldan bihata dayîn.
Li nav me çanda pesindanê, lêxistina li çepikan û veşartina eybikên ên ji me, di rewacê de ye. Em, ji bo yên ji xwe eybveşêr in, ên ne ji me bin em bi hêsanî wan û karên wan li pêş çavan reş dikin. Em yan dibêjin filan kes an tişt pir baş e yan jî pir xerab e. Her tişt ji me re yan reş e yan spî ye. Vebijêrkeke din nîn e. Yan îfrat e yan tefrît e.
Wekî her civakên bipêşketî û şareza, eger derdê me yê çûna bi pêş de, geşedana bi xwe hebe, nexwe hewcehiya me jî bi rexne û rexnekirinê heye. Rexne ne bi dilê me be û em pê biêşin jî divê ew çanda toleransê bi me re hebe yan jî çêbe. Ji lew re rexne, ne reşkirin ne jî xistina ji pêş çavan e. Ji bo başkirin û sererastkirina şaşiyan e, ji bo edilandina kêmasiyan e.
Rexne ne karekî wisan hêsan e û rexnegir jî divê pisporên wan waran bin ku rexneyê li wan digirin.
Wek nimûne, li ferhengên min jî rexne tên girtin. Ez bi awayekî cidî guh didim wan û pêşniyazên wan û di wan difikirim. Eger şaşî û kêmasiyên îşaretpêkirî hebin, ez bi xêra wan rexneyan yekser wan sererast dikim û spasiyên xwe jî pêşkêşî wan kesan dikim. Heta di pêşgotinên wan ferhengan de cih didim navên wan bi xwe jî. Bi xwe fikira min ew e ku mirov bi guhdana rexneyan biçûk nabe, kêm nakeve. Mirov bi wan hem xurt û mezin dibe hem jî digihîje rewşa kêmtirîn kêmasiyan.
Elbet em behsa wê rexneyê dikin ku pîvan û armancên wê hene û nimûneyên berbiçav derpêş dikin. Ne ew gotinên ji bo reşkirinê û bêîtibarkirinê. Jixwe niyet tavilê xwe dide der û mebesta wan aşkera ye. Loma ne hewce ye mirov paxav bi wan bike.
Gotina dawî, kengê em jî têra xwe fêrî kirina rexneyan bibin, kengê tehemula me ji van rexneyan re çêbe û em kirina rexneyê jî wekî mafekî bibînin dê leza bipêşketina me jî zêdetir bibe. Civakeke ku rexne û rexnegir tê de nebin yan jî kêm bin, sererastbûna şaşiyan û kêmasiyan jî gelek dijwar e.
