DI MEDYAYÊ DE HEVPEYVÎN ÇAWA TÊN AMADEKIRIN?

Ferid Demirel- Bianet

Ferîd Demirel, Edîtorê Bianet Kurdîyê ye. Ji
Zaningeha Marmarayê, ji beşa Rojnamegerîyê
derçûye. Û niha dîsa li Zaningeha Marmarayê di beşa
Rojnamegerîyê de masterê dike. Di rojnamayên
Birgün, Dicle Haber Ajansı (DİHA), Dem Tv, Rûdaw
Tv û Sputnik Kurdistanê de wek nûçegîhan, edîtor,
gerînendeyê nûçeyan û şef edîtor kar kiriye.

Pirs/pirskirin, bingeha karê rojnamegiriyê ye. Pirs
û lêgerîna bersiva pirsan, tiştên esasî ne di karê
rojnamegeriyê de. Pirsa ku rojnameger ji xwe bike, dibe
ku bibe destpêka nûçeyekê ango hevpeyvînekê.
Ez ê îro ji we re behsa hevpevyînan bikim. Lê beriya
wê, divê em tiştekî zelal bikin. Di dezgehên medyayê
de û rojnameger gelek caran hevpeyvîn û roportajan
li şûna hev bi kar tînin. Roportaj û hevpeyvîn du tiştên
cuda ne.

Roportaj di rojnamegeriyê de tişta herî zêde nêzîkî
wêjeyê ango edebiyatê ye.

Roportaj di rojnamegeriyê de tişta herî zêde nêzîkî
wêjeyê ango edebiyatê ye. Di roportajê de çîrokbêjî
heye. Li gorî nêrînekê, roportaj di navbera edebiyat û
rojnamegeriyê de ye. Ji ber vê jî romana Tolstoyî ya bi
navê «Şer û Aştî»yê jî weke roportajeke bêhempa tê
dîtin.

Pirtûkên George Orwell, Jack London, Mark Twain,
Ernest Hemingway, John Hersey weke mînaka
rojnamegeriya edebî ango roportajê ne. Dîsa li Tirkiyeyê
Yaşar Kemal, Fikret Otyam û Ara Güler jî nûnerên vê
cûreyê ne. Robert Fisk, rojnamegerê amerîkî yê ku
beriya demekê koça dawî kiribû jî yek ji wan e.
Di rojnamegeriya kurmancî de em zêde rastî vê cûreyê
nayên. Hin rojnamegeran dem bi dem bi vî awayî nûçe
nivîsandine lê di rojnamegeriya kurdi ya kurmancî de
zêde mînakên vê cureyîê nîn in. Ez dikarim roportajeke
Gunay Aslanî weke mînak nîşan bidim. Aslanî di
hejmara yekem a rojnameyê de 29ê Çiriya Paşiyê ya
1991ê de bi ser navê “Xwîn Diherike Ji Malazgirê”
reportajek nivîsandiye. Wê demê li gundekî Milazgirê
cendermeyan gundî desteser dikirin û li qereqolê
îşkence li wan dikirin. Gunay Aslan bi gundîyan re
diaxive û çavdêriyên xwe jî lê zêde dike û weke roportaj
diweşîne.
Dîsa ez dikarim behsa pirtûka Murat Bayramî ya bi navê
“Belkî Îşev Binive” bikim ku bi qasî ku ez dizanim di
kurmanciyê de yekem e. Bayramî di vê pirtûkê de behsa
şerên Cizîr, Sûr, Nisêbîn û çend navçeyên din dike ku
çavdêriya wan kiriye.

Piştî vê destpêkê em vegerin ser mijara xwe ya esasî.
Yanî em behsa hevpeyvînan bikin.
Me got karê rojnamegeriyê û bi wê ve girêdayî
hevpeyvîn bi pirsan destpê dike. Divê rojnameger ji xwe
bipirse, “Ez dixwazim çi fêr bibim?”
Her weha ev pirs jî girîng in: “Xwendevan, şopîner,
temaşevan, guhdarên min dixwazin çi bizanin?”
Bersiva van pirsan wê rojnamegerî ber bi mijara
hevpeyvînê ve bibe.

Ji bo çêkirina hevpeyvînekê hinek qonax hene.

Amadekarî, têkiliya bi çavkaniyan re, pirs û guhdarkirin,
şopandin. Herî dawî jî deşîfrasyon û weşandin. Rêza
van qonaxan car caran cihên xwe diguherînin. Lê cihê
her qonaxê li ku be jî ferq nake. Di dawiya dawiyê de
divê qonax bi qonax pêk were.
Ev qonax ji bo hemû platforman hema hema weke hev
in. Tenê teknîk û hin detay cuda ne lê di hevpeyvîna
televizyonan de jî, di ya radyo û podcastan, di ya
rojname û kovaran de jî heman qonax hene.
Di qonaxa amadekariyê de tişta herî girîng, piştî
diyarkirina mijarê, lêkolîn e.
Clyde Haberman ji bo hevpeyvînê wiha gotiye:
“Lêkolîneke berfireh hîmê esasî yê hevpeyvîneke
serkeftî ye”

Divê senaryoyeka te hebe

Lêkolîn ji bo hevdîtinê gelekî girîng e.
Beriya her tiştî divê senaryoyeke te hebe. Bêyî
senaryoyê ango plansaziyê tişta ku tê xwestin baş
birêve naçe.
Em dikarin formulasyona vê qonaxê wiha çekin:

» Lêkolînê bike.
» Mijareke demkî ji bo çîroka xwe diyar bike. Armanca
sereke ya hevdîtinê ew e ku rojnameger jêgirtin,
anektod û delîlan bi dest bixe.
» Pirsan amade bike.
» Bila nêrîneke we di derbarê hevpeyvînê de hebe. Van
pirsan bikin û bersiva wan diyar bikin: Wê hevpeyvîn
çawa destpê bike, çawa bi rê ve biçe? Kesê ku tu
hevpeyvîn pê re dikî wê çawa tevbigere û yên din.
Ev plansazî ango senaryoya ku di vê qonaxê de were
amadekirin wê hêsaniyê di kar de bike. Wê bibe rêber ji
bo hevpeyvîna ku tu dixwazî bikî.

John Brady, nivîskarê pirtûka «Hunera Hevpeyvînê» ji
bo vê mijarê wiha gotiye: “Gotûbêjkarê/a xurt, dizane ji
hevpeyvînekê çi armanc dike.”
Piştî van tiştan dem û cih in ku wê hevpeyvîn lê bê kirin
tên diyarkirin.

Berîya çûna hevpeyvînê, amadekariya teknîkê heye.
Di hevpeyvînên ji bo televizyonan de kelûpel hinekî
cidatir in lê ji bo yên din kêm zêde weke hev in. Pênûs
û lênûskek, kamerayek, heke hewce bike laptopek û
cîhaza dengtomarkirinê divê li ba te hebe. Di roja me de
telefonên mobilê cihê kamera û cîhaza dengtomarkirinê
jî digire. Divê tu van kelûpelan kontrol bikî û heke
kêmasiyên wan hebin divê tu tiştên kêm temam bikî.
Roj hat û tu çû cihê hevpeyvînê, divê tu derûdora
xwe kontrol bikî. Cihê ku hûnê lê rûnên divê ne zêde
qerebalix be da ku hûn bikaribin hev baş bibihîzin.

Di dema hevpeyvînê de bi qasî pirsan bersiv jî girîng in.
Yanî guhdarkirin. Brady kesê/a hevpeyvînê dike weke
lîstikvanekî/e kişikê dibîne.
Pirsa xwe bike û bisekine, guhdar bike. Carl Bernstein,
yek ji rojnamegerên ku bûyera Watergate-ê derxistiye
holê û di encamê de Nixon, Serokê DYAyê dest ji kar
berdabû wiha gotiye: «Nûçegihanên serkeftî ew in ku
yên gelekî baş guhdar dikin.»
Di encama van tiştan de hevpeyvînek pêk tê û qonaxa
herî dawî ya deşîfrekirin û weşandin e.