“Di dema dengdayînê da, piranî li ser pereyan difikirin”

Ji bo kesên ku li derveyî Tirkîyeyê dijîn dengdayîn cara ewil di 29ê Mijdara 1987an da dest pê kiribû. Li Tirkîyeyê di 30 salên dawî da 10 hilbijartinên giştî yên parlementoyê, 3 referandûm û hilbijartineka Serokkomarîyê hatiye kirin. Di hilbijartinên berîya 2014an da hatiye ditîn ku kesên li derve dijîn pir kêm çûne ser sindoqan.

Ji bo hilbijartinên parlementoyê û yê serokkomarîyê sala 2023an yên derveyî Tirkîyeyê dengdayîn di 27ê Nîsanê da dest pê kiribû.

Li Almanyayê bi qasî 1,5 mîlyon hilbijêr hene, dengdayîna wan hilbîjêran dê di encamên hilbijartinê da jî cihekî giring bigire.

Yek ji wan kesan Aryan e. Ew hilbijêrekî Kurd e ku nêzîkî 20 sal in li Almanyayê dijî.

Em bi wî re axivîn ka çima deng xwe daye û hemwelatîyên Tirk ên li Almanyayê dema deng didin bala xwe didin ser çi?

Aryan da zanîn ku di van hilbijartina da welatîyên li wir herî zêde dengên xwe dixwazin bidin îqtidara heyî.

Di dema dengdayînê da, mirovên li wir pîranî li ser pereyan difikirin. Mesela dibêjin wexte ez herim Tirkîyeyê, ez dê ewroyan xwe ger 20 qet be ez ê ewqasî bi pereyên tirkî ra biguherînim. Ji ber vê yekê dema dibînin ewro bi kê ra bilind dibe, dixwazin dengên xwe bidin wan.

Aryanî got ku ew tiştên ku li Almanyayê nikarin bikin, li Tirkîyeyê dikarin 20 caran bikin.

Aryan naxwazê ku welatîyên li derve dijîn, dengê xwe bidin.

Jixwe em li Almanyayê bi rihetî dijîn. Mînak, wextê em diçin mektebê, heta heqê qelem û defterên me jî tê dayin. Lê niha li Tirkîyeyê ji bo xwendinê û biçin mektebê xwendekar û malbat bi xwe pereyan didin. Dengên li vir bandorek mezin li ser vê dijberîyê dike. Ji ber vê yekê ez naxwazim kesên li vir dijîn dengên xwe bidin.

Enstîtuya Demokrasî û Piştgirîya Hilbijartinê ya Navneteweyî (IDEA) dengdana ji derveyî wiha pênase dike:

“Ji bo hilbîjêrên ku derveyî welêt çi bi daîmî çi bi demkî dijîn, rêzikname hene. Ev rêzikname bi me didin zanîn ku mafê wan kesan heye ku biçin dengê xwe bidin.”

Wekî ku di xala 67.a Destûra Bingehîn a Komara Tirkîyeyê da jî eşkere hatiye nivîsandin,

“Her kesekî/ê ku hemwelatîyê/î Tirkîyeyê ye, li gor şert û mercên ku di qanûnê da hatine diyarkirin, mafê dengdanê, hilbijartinê, serbixwe yan di nava partîyeke siyasî da û beşdarîya referandumê heye.

Ji bo hilbijartinê îsal heta niha 797 hezar û 841 hilbijêrên derveyî welêt dengê xwe dane.

Li gor agahîya ku ji Lijneya Hilbijartinê ya Bilind parve kiriye, ji saet 18.30î pê va ji hilbijêrên derveyî welêt 737 hezar û 439 hilbijêran li nûnertîyên derveyî welêt, 60 hezar û 402 hilbijêran li ber derîyê sînoran, bi tevahî 797 hezar û 841 hilbijêran deng dane.

Dengdana li derveyî welêt dê heta 9ê Gulanê berdewam bike.