Ji ber agirê pêxistî dîmeneke wisan xweş çêdibû ku şewqa xwe dida bajêr. Îcar li berwarên Lehf bi kevirên boyaxa spî nivîsarên bi tirkî hatibûn nivîsîn tev jî têkildarî dîroka tirkan û yên tirkperestiyê bûn. Heta li seriya gundê Qulfayê nivîsara bi tirkî “Önce Vatan” (Pêşî Welat) hebû û stêr û heyvik jî li binî hatibûn çêkirin. A tam di nîveka wê de agirê Newrozê dihat dadan. Êvarê li her sê aliyên Farqînê reqsa agirê pîroziyê çêdibû, mêlîde û alava agir hildibû esmanan.
***
Bûyer û tiştên di dema zarokatiyê de, ji ber ku wan di vebîrê de cihê xwe bi xurtî çêkirine, zû bi zû ji bîra mirov naçin û çi erênî çi neyînî be, ew paşê hîkariyekê li jiyana mirov a paşerojê dikin. Tabloya hiş û bîra zarokatiyê jî wekî cawekî saya ye, piştre jiyan jî wê dişêwîne û ew nema dev ji mirov berdide. Ew qeyd û arşîva mirov a kesane ye.
Newroz û Cejna Newrozê jî bîranîneke min e ku li tabloya bîra min hatiye neqişandin. Cara pêşî li Farqînê, berî ez dest bi dibistanê bikim, bi hebûna wê hisiyam. Gava mala me li gund bû û me hîn bar nekiribû navenda bajêr, haya min ji cejneke wiha nebû. Lê baş li bîra min e, li gund jî Serê Gulanê ji hêla hemû gundiyan ve, tevî gundên din, dihat pîrozkirin.
Me li Farqînê, li Kaniya Navîn ji xwe re xanî çêkir. Wan heyaman ew der hemû baxçe û rez bûn, kêm mal hebûn û wekî perê bajêr bû. Êvaran jî me zarokan newêribûn di vê rêya nav dar û deviyan de biçûna bi aliyê bajêr ve. Îcar gava dibû Serê Gulanê, hema bibêje piraniya şêniyên bajêr radiweşiyan wê derê. Roja Serê Gulanê bi rastî ji mirovan wisan lê dihat, te xwelî biavêta nediket erdê. Ew der hem ji ber Kaniya Navîn, ku xwedî aveke boş bû, hem jî devereke têra xwe hêşînayî bû, gel berê xwe dida wê derê da Serê Gulanê pîroz bike. Lê niha ne ew rez û baxçe ne jî Kaniya Navîn maye. Tev bûne xanî, lê qene baş e parkek lê hatiye çêkirin û dîsan cihê geşt û gerê ye.
A li vê taxê ez bi hebûna Newrozê hisiyam, lê ne bi awayekî siruştî. Ew çiyayê rût ê li bakurê bajêr dikeve, navê wî Lehf e. Di wextê zarokatiya xwe de em diçûn serê, me li wir li bajêr temaşe dikir, her wiha biharan jî em diçûn kerengan û me qîbalên wan ji xwe re dianîn. Ew dîmen hîn jî bi zelalî tên ber çavê min. Sal destpêka salên 70’yê, roja 21’ê Adarê, berî êvarê xortên şoreşger, wê hingê gel ji wan re digot “telebe”, li serê wî çiyayî agir pê xistibûn. Dengên wan bi ser taxê diket, diruşm û gotinên wan tam çi bûn nizanim lê şêniyên wir ên salmezin xwe bi vê pîrozbahî û gotinên wan aciz kir. Digotin çêrî axa û began dikin, ji şêx û melayan re gotinên nexweş dibêjin û bi ser wan de çûn. Me zarokan jî da dû wan. Ew xort ji hev belawela bûn, heta hinek ji wan hatin qefaltin û têra wan li wan jî xistin û ew birin radestî qereqola polîsan kirin. Elbet paşê hatin berdan, îcar kesên ew girtibûn, wan xwe bi vê yekê ne qayîl kir.
Bi 100TLyan (3 Dolar) bibe abone. Ji bo medyaya Kurdî ya serbixwe #MeTuHeyî, heger ji te neyê 100 TLyan bidî, her tişt ji bo te belaş e lê heger tu bikarî heqê keda Kurdî bidî kerem bike bibe abone.
Paşê her sal hem li Lehf hem jî li başûrê bajêr, li aliyê Ziraetê, li serê wan giran, bi hilkirina agir Newroz dihat pîrozkirin. Ji ber agirê pêxistî dîmeneke wisan xweş çêdibû ku şewqa xwe dida bajêr. Îcar li berwarên Lehf bi kevirên boyaxa spî nivîsarên bi tirkî hatibûn nivîsîn tev jî têkildarî dîroka tirkan û yên tirkperestiyê bûn. Heta li seriya gundê Qulfayê nivîsara bi tirkî “Önce Vatan” (Pêşî Welat) hebû û stêr û heyvik jî li binî hatibûn çêkirin. A tam di nîveka wê de agirê Newrozê dihat dadan. Êvarê li her sê aliyên Farqînê reqsa agirê pîroziyê çêdibû, mêlîde û alava agir hildibû esmanan.
Em zarok jî ji wan hîn bûn, me tekerên erebeyan dibirin serê Lehf, agir berdida wan û paşê jî ji serê çiyê gêr dikir jêrê. Ev jî bûbû leyîstika me. Li qûntara çiyê mal nebûn, rez hebûn, lê ev leyîstikeke xeternak bû û kesên mezin û navsere nehiştin em vê yekê bikin û bi me re xeyidîn. Me jî ew kira xwe terikand.
Di roja pêncşema 20’ê Adara 1980’yî de, bavê min çendekî piştî qezayeke trafîkê xatirê xwe ji vê dinyaya gewrik xwast û serê xwe danî ser axa sar. Li Kaniya Navîn, li hewşa baxçeyê me hawariya bavê min hebû, hîn bi roj, berî êvarê leşkeran her aliyê Lehf girtin û wan nehişt tu benderuhek bi wê de biçe û ji bo vê cejnê agir bike.
De piştre jixwe tê zanîn derbeya leşkerî çêbû û her tişt hat qedexekirin, ne tenê cejn û pîrozbahî. Kurdî jî hat qedexekirin. Çima wisan dibêjim, ji ber her dawet û dîlana bisaz çêbibûya tê de stran û kilamên şoreşgerî jî dihatin gotin. Çend komên muzîkê hebûn û her yek ji wan jî ya partiyeke siyasî ya kurdî bû. Rehmetiyê Şiyar (Celal Sarikaya) û Salih Dalgin jî xwedî komeke ji van koman bûn û di warê çêbûna hişyarî û hişmendiya kurdî de tesîra van koman û kasetên wan hunermendan nayê înkarkirin. Ew kesên hatin girtin jixwe hatin girtin, ên ji neçarî revîn çûn, ên man jî nema bi kurdî di bûyan (dawetan) de bi kurdî bistrin. Paşê di bûyan de wek enstrûmantal lêdana stranekê jî bi xwe mesaj û kêfxweşiyek bû.
Divê mirov li bajaran jî tenê wek bajêr nenêre. Ji lew re ew ne tenê cih in ku mirov li wan dijî. Ew kana çand û nasnameyekê ne. Di warê hişyarî, hişmendî û ferasetekê de jî xwedî rol in. Mirov çawan berhema dewra xwe ye, her wiha berhema bajarê xwe ye jî ku ew tesîrê li pêkhatina kesatiya mirov dikin. Di warê şekilgirtina ruh, raman, çand û çêbûna aîdiyeta kolektîf û hwd. de bajar xwedî roleke diyarker in.
Ez bi xwe jî herhemeke vî bajarî û hewaya wê ya siyasî me û hîn berî em dest bi dibistanê bikin, haya me ji kîbûna me, ji xwebûna me, ji nasname û welatê me çêbûbû. Carinan ez di xwe difikirim gelo ew qas zû em bi xwe nehisiyana, piştre dîsan em dê bibûna xwedî vê fehm û vê helwestê? Dibe paşê jî vê têkoşîna hanê em hişyar bikirina, lê ev rastî heye ku wê hişyariya li ser hişyariyê bi me re çêkir.
Hayjêbûna min a bi Newrozê wisan dest pê kir. Lê em çi qas fehmberî xwe bûn, çi qas di nav salan re çûn em ew qas bi ser rastiya xwe ve bûn. Me xwe jî civaka xwe jî û raboriya xwe jî nas kir. Yek ji wan nirxên em bi saya wan bûne em jî, Newroz e. Ji ber ruhê wê yê dîrokî Newroz ji bo me ji cejnekê zêdetir e. Ew vejîn e, nîşaneya azadbûn û rizgarbûna ji bindestan e. Navê yekîtî û tifaqa gelê kurd e. Ez bi vê rastiyê û van hestan dibêjim Newroz pîroz be û alaya wê ya azadî û rizgariyê jî her li ba be û bimilmile.
-
Zana Farqînî, di sala 1967’an de li Farqîna Amedê hatiye dinyayê. Dibistana seretayî û ya navîn li Farqînê, lîse û zanîngeh jî li Zanîngeha Stenbolê (beşa civaknasî) xwendine. Mastera xwe jî li ser Çand û Zimanê Kurdî li Enstîtuya Zimanên Zindî yên Tirkiyeyê ya Zanîngeha Artûkluyê ya Mêrdînê kiriye.
Ew yek ji avakarê Koma Çiya ya muzîkê ye û li gel komê jî di kaseta pêşîn a bi navê “Rozerîn” de wek stranbêj cih girtiye.
Cara pêşîn di kovara Rewşenê ya Navenda Çanda Mezopotamyayê de gav avêtiye nav qada weşangeriya kurdî û di vê kovarê de jî di desteya karê nivîsaran de cih girtiye. Paşê di rojnameya hefteyî Welat de wek redaktor û nûçegihan xebitiye. Piştre di derxistina Welatê Me de cih girtiye û bûye Berpirsê Karê Nivîsaran ê pêşîn û dûre jî bûye Gerînendeyê Giştî yê Weşanê yê vê rojnameyê. Piştî girtina wê, îcar di derxistina Azadiya Welat cih stendiye û bûye Gerînendeyê Giştî yê Weşanê yê pêşîn ê vê rojnameyê.
Ji sala 1997’an heta 2008’an çend dewran di Desteya Kargêriya Enstîtuya Kurdî ya Stenbolê de cih girtiye û li Enstîtuyê serokatiya Beşa Ziman jî kiriye. Devrekê jî (2011-2013) serokatiya Enstîtuya kurdî ya Stenbolê kiriye. Her wiha Farqînî xelatgirê pêşîn ê Xelata Zimanê Kurdî ya Feqî Huseyn Sagniç e ku ji aliyê heman Enstîtuyê ve di sala 2005’an de hatiye lidarxistin.
Yek ji avakarê Weqfa Mezopotamyayê û endamê Heyeta Miteweliyan a vê weqfê ye. Di gelek kovar, rojname û mecrayên dîjîtal de bi giranî li ser zimanê kurdî di warên cur bi cur de gotar û nivîsarên wî hatine weşandin.
Berhemên wî:
Ferhenga Tirkî-Kurdî
Ferhenga Kurdî-Tirkî
Ferhenga Kurdî Tirkî – Tirkî Kurdî
Lêker û Rastnivîsîna Wan (Ji Aliyê Binyatî ve)
Xebatên kolektîf
Em Zimanê Kurdî Binasin
Muzîka Sarayê ya Kurdî
Ji bo Rastnivîsînê Ferhenga Kurdî (Kurmancî) – Tirkî
Rêbera Rastnivîsînê
Wergerên wî yên ji zimanê tirkî:
Mamosteyê Sêyemîn Xanî
Rastiyên Destana Memê Alan
Xanî û Newroz
Xanî û Memzayên Wî
