د گۆتارا خوەیا ب ناڤێ “راستیا د فانتازیێ دە: خوەندنەکە لاجانیەن ل سەر بێھزووریا باڤان د ئەدەبیاتا کوردی” دە سواد باران د سەر چەند میناکێن ئەدەبی رە “بێھزورییا باڤان” د رۆمانا کوردی دە ڤەدکۆلە. ل گۆر قەنەاتا سواد باران د رۆمانا کوردی دە، د وارێ باڤتییێ دە بێھزورییەکە بەربچاڤ ھەیە. ئارگوومەنتێن گۆتارێ ھش و ھشمەندییا مە تێر دکە. لێ تشتێ کو ئەز دخوازم بالێ بکشینم سەر کاپاسیتەیا ڤەزەلینا ڤان قەنەاتانە. نە وەکی شابلۆن و ئەزموونەکە ئامپریک ئان ژی ئەرێکرن لێ بەلێ وەکی پشتراستکرن و پێپاوەربوونا مرۆڤان شۆپا وان د ھن مەتنان دە دبینە. جارنان د مەتنێن ل پەی وان تێگھشتنێن دەرچوویی دە ب خوە ژی، دبە کو ئەو ھەقیقەت خوە بدە ھەساندن. مەسەلەیا باڤان ژی ھین د ئەدەبییاتا کوردی دە ب ئاوایێ کو سواد باران بەھس دکە وەکی بێزھرویەکێ، خویایە وێ چەندەکە دن ئەڤ شۆپ ل سەر خوینەران ھەبە.
د رۆمانا ھەسار و کووچیکێن باڤێ منیا شێرزاد ھەسەن دە، ھەست و مژارا ھەری خورت ب ئاواکی ئاشکەرە و بەلۆق بێھزورییا باڤییە. ھم ب ھەبوونا باڤی ھم ژی ب نەبوونا (مرنا باڤی)، ھەر ئەو بێھزوری سەردەستە. ئەڤ بێھزوری سێ رەنگێن خوەیێن تایبەت ھەنە کو ب ھەڤدو ڤە گرێدایی نە. یەک ژ وان رەنگێ تاکەکەسییە،ێ دویەمین گەردوونی ویێ سێیەمین ژی چارەسەرییە. رەنگێ تاکەکەسی خەتا لاوکێ باڤکوژە، خەتا گەردوونی بابەتێن کوشتنا د ناڤبەرا باڤ و لاوان دەیە، خەتا چارەسەری ژی کوشتنا ب چ ھاوی/رەنگییە. ئەڤ رەنگێن ھانێیێن رۆمانێ وەکی خەرجا دو پەرگالێن ھۆناکا رۆمانێ کار دکن. یەک ژێ ژ ھێلا گەۆمەتریک ڤە میمارییا ھۆناکێیە،یا دن ژی مەرڤانتییا ب وان دەقێن دنە.
ئۆرھان پاموک د رۆمانا خوەیا کıرمıزı ساچلı کادıن (ژنا پۆرسۆر) دە بەھسا دو ئاوایێن پرسگرێکا باڤ و کوران دکە: یەک ژ وان ل رۆژاڤا (ل خەربێ) یەک ژ وان ژی ل رۆژھلاتە. ل رۆژاڤا ئۆدیپووس باڤێ خوە دکوژە، ل رۆژھلات ژی روستەم کورێ خوە سوھراب دکوژە. د رۆمانا کıرمıزı ساچلı کادıن دە، د ئەنجامێ دە ھۆستەیا خوەیا شوونگرا ھێمایییا باڤێ خوە بەر ب بەخت و سوودا خوە رە دھێلە، ھەروەکی دکوژە. ب ڤێ تەرجیھا خوە، پاموک ب رەنگێ ژامەسۆنواری (کو دگۆت ھەموو ژی مەتنێن ئالەگۆریکن) رۆژاڤا و رۆژھلات ژ ھەڤ دکە. ل گۆری ژێدەرکا وی ل رۆژھلات باڤ لاوێ خوە دکوژە، ل رۆژاڤا لاو باڤێ خوە. د ھەسار و کووچکێن باڤێ من دە لاوک باڤێ خوە دکوژە مینا ئۆدیپووس. ھەسار و کووچکێن باڤێ من د ڤر دە ڤێ ژێدەرکا پاموک ب دەربەکی سەرۆبنۆ دکە، لێ بەلێ خوە ب میتا ئۆدیپووس سینۆردار ناکە. پێ رە ئەلەقەدارە. بۆ نموونە د ناڤ ماھنەیێن پەیڤا ئۆدیپووسێ دە پی ھەیە، وەرمینا پی ھود. تشتێن وەرەنگ. د ڤێ دەقێ دە وەختێ باڤ تێ کوشتن، نۆترڤانێ گۆرستانێ پێ دھەسە کو وان ئەو زلام (باڤ) کوشتییە و ھەروەھا وەکی بەرتیل یەک ژ خوشکێن وییێن شەھوەتباز دخوازە. وەختێ ل دەردۆرا خوشکان دگەرە ژ بۆ نەقاندنا یەکا ژ وان، پییێ خوە ژی ل پەی خوە کاش دکە. ئەرێ نە شاکەسێ رۆمانێ بەلێ ئەڤ سەقەتبوونا پی د ڤێ چیرۆکێ دە وەکی ھێمایەکە گرینگ ددە خویاکرن. ھەروەکی دن ل جەم ئۆدیپووس کوشتنا باڤ و ماھرکرنا دێ ب ئاواکی دەرھشە، بێھەمدی، بێزانین ھود.، لێ بەلێ ل ھەسارێ ئەڤ تشت گشت ب زانین و پلانکری نە. ژنا ھەری جوانیا باڤێ وی، رابی ب واھدا لاشێ خوەیێ شەھوەتین وی ھان ددە کو باڤێ خوە بکوژە. فانتازییا وییا ل سەر رابی، ھم ژ ھێلا وی ھم ژی ژ ھێلا رابی ڤە مشت ب ھشە، نە دەرھشە.
فەرقا ھەری بەلۆق د ناڤبەرا ھەر دو چیرۆکان دە ژ ھشی بەر ب دەرھشی ڤە، ژ ڤەشاری ئان گۆ ژ ئیمایێ بەر ب ئاشکەرەیییێ ڤەیە. زولما باڤی، وەکی فالووسێ قادری موتلاق، گەلەکی ئاشکەرە و زەلالە. باڤی ژ بلی خوە ھەر کەس خەساندییە، ھەو لاوکێ باڤکوژ ژی خوە وسا دبینە، ھەو ژنێن ھەساری ژی د ھاندانا وی دە پێ ل ڤێ دامارا وی دکن. ژن تەڤ ب قەولێ ئەرۆتیکایا ئارژەن ئاری “گایینخواز”ن. ئابدوڵاھ کەسکن د ھەڤپەیینەکێ دە وھا دگۆت: “وەختەکی ھەلیم یووسڤ چیرۆکێن پڕ سوڕێل دنڤیسین. پشتی وان چیرۆکان، چ دۆسیەیا چیرۆکان بھاتا، ئەم بێژن لەھەنگێ چیرۆکێ باز ددا سەر کەرێ” (پێنگاڤ). د ڤر دە بەرۆژاڤییا وێ ژن دچن جەم ھەسپان، پسیکێن نێر بەرددن سەر خوە. بالکێشە ھەسپ چەند جاران دەرباس ببە ژی رەنگدێر و جنس “ئەرەبی”یە: ھەسپێ ئەرەبی. باڤ ژی چ جورە نێر ھەبە دکە کو وان بخەسینە ھەتا ب پسیکان. کەچێن خوە سنەت دکە، گۆشتێ کلیتۆریسا وان داڤێژە بەر کووچکان. ل ھەمبەری ڤێ توندییا دژوار، شەھوەتا ژنان ئەوقاس ل بەر چاڤان مەزن دکە. وەختێ زولەیخا ب نۆترڤانێ گۆرستانێ رە شا دبە، پێشی کەچینییا خوە ژ دەست ددە، دوورە ئەوقاس خوین ژێ دچە جانێ خوە ژی ژ دەست ددە. مرنا ژ بەر شەھوەتێ… خوینا وێ پشتی چەند بارانان ژی ژ کەڤران نایێ شووشتن. پشتی زولەیخایێ ل گۆرستانێ خوشکێن دن ژی ددن پەی نۆترڤانی دا کو ب وان رە ژی شا ببە.
چاوا کو ب تشتێن ژۆرین شیرۆڤەیەکە نوو ل ڤێ ژێدەرکا دوبەندییا رۆژاڤا و رۆژھلات، ل روستەم و ئۆدیپووس ئانینە د مژارا چارەسەرییێ دە ژی وسا خویەیە نڤیسکار شیرۆڤەیەکە خوەسەر لێ دکە. د کوشتنا لاوی دە لاو و باڤ، د کوشتنا باڤی دە باڤ و لاو شەری دکن. د ھەسار و کووچکێن باڤێ من دە فکرەکە کۆڵەکتیف ھەیە. ل ھەمبەری دکتاتۆرییا باڤی تەڤکارییەکە بقاسی سھ ژن، ب دەھان زارۆک، ھەو زارۆکێن کو ژ ھەسارێ رەڤییانە ب خوە ژی ھەستەکە گران ل قەھرەمانییا لاوکی بار دکن. ئەقلەکی کۆمەلواری وەکی شاھی و مەراسیمەکێ د کوشتنێ دە کار دکە. لەورا ھەر کو باڤ ژ جھێ مرنێ رادبە، جارەکە دن وی زەفت و قایم دکن تەڤ ب ھەڤ رە. ئەرێ لاوک دەربێ کوشتنێ لێ دخە لێ ئەوێن دیتر رێ نادن شییاربوونا وی جارەکە دن. باڤێ وی ل جھەکی وسا دبێژە “ھەر زلامەک د ھەسارا خوە دە پێخەمبەرەکە. ئەز دخوازم زوو ئان دەرەنگ ڤێ ھەسارێ بکم باژارەک.” (٢٣). شاھی و مەراسیما کوشتنا باڤی دەربەکی ل ڤێ فانتازییا باڤییا مێتینگەر و تالانخواز دخە. د ئەنجامێن شەر و تەخەیوولێن چیرۆکێن وسا دە ھەکە چیرۆک و میت شیرەتکار بن د ئەنجامێ دە کەسێن ساخ ژی بریندار دبن، بۆ نموونە کۆر دبن. مرۆڤ دکارە نموونەیان زێدە بکە. نا ھەکە چیرۆکا قەھرەمانییێ بە میتێن سەردەستێن قەھرەمانییێ ب خەلاتکرنێ ئەنجام دبن. لێ ل ڤێ دەرێ نڤیسکار وەکی شرۆڤەیێن ژۆرین کوشتنا باڤی نە وەکی سووجەکی کو وی کردەیی کۆر بکە لێ بەلێ وەکی پێشگرییا سووجێن مەزنتر لاوکی دخە کومبەتێ، بەر گۆرا باڤێ خوە. ما نە لاوک خوە وەکی سییا باڤێ خوە ددیت، برایێن دن ژی وەکی نێرەمۆ و خەساندی. نە دووری ئاقلانە کو ئەو لاوک زولمێ ل زولما باڤێ خوە زێدە بکە دگەل کو مۆتیڤاسیۆنا وییا سەرەکە ئازادبوونا سەربەستکرنا خوە و ھەر کەسییە. ھەوجەیی فکرینا زێدەیە، بەلکی شرۆڤەیەک زێدە بە ژی لێ ژ نانکۆری، خاپاندن و بێوەفاتییێ زێدەتر ھەلوەستەکە پرۆفلاکتفە زندانیکرنا لاوکێ خەلاسکەر. وەختێ مرۆڤ گۆتنا لاوکێ ھەساری بنێرە، دبێژە “من ھەسارەک ھلوەشاند ئان خوە ھلوەشاند؟ من باڤۆ کوشت ئان خوە کوشت” (٩١) ئەڤ نە تەنێ پۆشمانییە بەرسڤەکە ژی ژ بۆ گۆتنا “ھەر زلامەک د ھەسارا خوە دە پێخەمبەرەکە”. لەوما کوشتنا باڤ و خوەکوشتنا “خوە” پرۆفلاکتفییا ل ھەمبەری دکتاتۆرییێ وەکی ھەلوەستەکێ گەلەکی ئانارشیک تینە بیرا مرۆڤ: رەدکرنا ئیقتیدارێ.
وەختێ مرۆڤ د ھوورگولییێن چیرۆکێ دە دچە و تێ، پێدھەسە کو مەرڤانتییا وێیا ل گەل مەتنێن دن نە ب نەریتی لێ بەلێ ب ئاواکی ئینتەرسەکسووالی خویا دکە. بۆ نموونە خورتبوونا تێکلییا جنسی ب ھەیوانان رە، کەتنا گۆرێ تەڤی باڤێ خوە، زندیبوونا مری ھەلیم یووسڤ تینە بیرا مرۆڤی، ل جھەکی درێژییا گاڤێن خوە ویێن باڤێ خوە ددە بەر ھەڤ (پێ و ئۆدیپووس ئەم بینن بیرا خوە) پەرکا سەلیم بەرەکات تینە بیرا مرۆڤ کو وەختێ زارۆک و باڤێ خوە دچوون نێچیرێ، د زندانێ دە وەختێ لاوکێ ھەساری دبێژە “من رزگار بکن”، “من فێر بکن”ا وی سەرۆکێ ھنارا داوییا دنیایێ تینە بیرا مرۆڤ، ئاسێبوونا د ھەسار و کووچکێن باڤێ من دە ھەول و نەکارینا دەرباسبوونا دەرییێن شاتۆیا کافکا تینە بیرا مرۆڤ، مرۆڤ بخوازە لێ زێدە بکە بەلکی ھەیا ب کەلەھا شەنەر ئۆزمەن ژی مەرڤانتییەکە مەکانی دەینە. بیا من ھەکە دەقەک گەلەک دەقێن دیتر بینە بیرا مرۆڤان ئەو ژ ھێلا مالباتا وێژەیێ ڤە ھم ژی ھێلا خوینەران ب خوە ڤە ھەستەکە ھەڤپار چێدکە. تیم پارکس دگۆت وەختێ خوینەر بەرھەمێن گەردوونی دخوینن ئەو ب خوە ژی خوە گەردوونی ھیس دکن. مەرڤانتییێن ب ڤی رەنگی دشبن تاخەکی کو روو رووچکێن مرۆڤ و ھاوردۆرێ ل مرۆڤ ناس بن. تەڤی ڤێ ھالێ خوەیێ مەرڤانتیھەز زێدەتر ژی ب شرۆڤەیا خوەیا نوویا ل وێ ژێدەرکا رۆژھلات و رۆژاڤا، ھەسار و کووچکێن باڤێ من جھێ خوەیێ د ئەکۆلۆژییا وێژەیا جیھانێ دە ددە راگھاندن.
